آلفا فیتو پروتئین که با نام اختصاری AFP شناخته می شود یکی از پروتئین های موجود در سرم خون مادر باردار است که می تواند پیشگویی کننده نقایص لوله عصبی در نوزاد باشد.
از آنجایی که ۸۰ درصد نوزادان مبتلا به نقایص لوله عصبی در خانواده هایی متولد می شوند که سابقه چنین مشکلاتی را ندارند، انجام غربالگری با اندازه گیری آلفا فیتو پروتئین مادر می تواند در تشخیص قبل از تولد این اختلالات اثرگذار باشد.
در ابتدا بارداری کیسه زرده جنین منشاء تولید این هورمون است ولی در ادامه بارداری، توسط کبد تولید می شود.
در ماه های اول بارداری AFP از طریق فرآیند انتشار از پوست و با بزرگ تر شدن جنین از طریق عملکرد کلیه ها و ادرار جنین وارد مایع آمنیون می شود و با ورود به مایع آمنیون این امکان را می یابد که از طریق جفت به خون مادر برسد.
مقدار طبیعی AFP در خانم های سالم غیر باردار حدود ۱ میکروگرم در لیتر است در حالی که این میزان در هفته های ۱۶ الی ۱۸ بارداری به طور طبیعی به ۱۸ الی ۴۰ میکروگرم در لیتر می رسد.
اگر میزان آلفا فیتو پروتئین در سرم جنین حدود ۲ میلیون میکروگرم در لیتر باشد ، معادل ۲۰۰۰۰ میکرو گرم در مایع آمنیون و ۲۰ میکروگرم در لیتر در سرم مادر است.
پژوهش ها نشان داده که حداکثر میزان آلفا فیتو پروتئین در سرم جنین و مایع آمنیون در سه ماهه دوم بارداری است در حالی که در سرم مادر تا هفته های ۲۸ الی ۳۲ باردرای نیز روند افزایشی آن وجود دارد.
در صورت وجود اختلالاتی در جنین مقدار زیادتر از حالت طبیعی از هورمون AFP وارد مایع آمنیون می شود که به صورت آلفا فیتو پروتئین بالای سرم مادر خود را نشان می دهد. از این رو اندازه گیری این هورمون در خون مادر می تواند پیشگویی کننده اختلالات جنین باشد.
از میان اختلالات فوق، نقایص لوله عصبی ( اسپاینا بیفیدا)، نقایص دیواره شکمی ( امفالوسل) و آنانسفالی شیوع بیشتری دارد. باید توجه داشت که تنها آن نوع از نقایص لوله عصبی خود را با افزایش آلفا فیتو پروتئین نشان می دهند که ضایعه نخاعی فاقد پوست بوده و تنها با غشای نازکی پوشیده شده باشد.
مقدار AFP در بارداری طی آزمایشی موسوم به غربالگری سه ماهه دوم یا کواد مارکر اندازه گیری می شود. بهترین زمان انجام غربالگری آلفا فیتو پروتئین هفته ۱۶ الی ۱۸ بارداری است.
در تفسیر آزمایش AFP و تعیین طبیعی یا غیر طبیعی بودن میزان آن عوامل زیر نقش دارند:
لذا با توجه به تعدد عوامل تاثیر گذار بر مقدار AFP ، تنها زمانی میتوان تفسیر درستی داشت که مقدار محاسبه شده هورمون با نرم افزار های مخصوص این کار آنالیز شود و به صورت مدین گزارش گردد.
میزان غیر طبیعی آلفا فیتو پروتئین بالای ۲ الی ۲٫۵ مدین تعریف می شود.
در صورتی که در آزمایش غربالگری سه ماهه دوم مقدار این هورمون بالای ۲ مدین گزارش شود، این به معنای قطعیت نقایص جنینی نیست و حتی می تواند هیچ مشکلی برای مادر و جنین ایجاد نکند. بنابراین لازم است با حفظ خونسردی موارد زیر انجام شود.